İşe iade davası sonrasında İş Mahkemesi tarafından verilmiş olan ve temyiz incelemesinden geçerek kesinleşmiş mahkeme hükmü üzerine işçiye ödenen ve işçinin kıdemine göre 4 ay ile 8 ay arasında belirlenen “İşe Başlatmama Tazminatı” İş Hukuku ve Vergi Hukuku uygulamasında “tazminat” niteliğinde kabul edilmekte ve gelir vergisinden istisna tutulmaktadır. Nitekim Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 77’nci maddesine 03.07.2009 tarihinde eklenmiş olan :“Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önceki dönemlerle ilgili olarak 22/05/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 21’inci maddesi uyarınca işverenlerce işçiye ödenen işe başlatmama tazminatları, damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz.” hükmü gereğince gelir vergisinden istisna tutulmaya başlanmıştır.
4 Aylık “Boşta Geçen Süre Ücreti” ise fesihten sonraki 4 ay işçi sanki işyerinde çalışmaya devam etmişçesine ç işçinin tüm hak ve alacaklarını kapsadığından iş hukuku ve vergi hukuku uygulamasında “ücret” niteliğinde kabul edilerek gelir vergisine tabi tutulmaktadır.
İşe Başlatmama Tazminatı noktasında Zorunlu Arabuluculuk uygulamasının başladığı 01.01.2018 tarihine kadar vergisel istisna noktasında bir uyuşmazlık söz konusu değil iken (nitekim yalnızca özel hakem yada iş mahkemesi tarafından bu tazminata hükmedilmekteydi) Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 07.06.2021 tarihinde yayımlanan ve “Zorunlu ve İhtiyari Arabuluculuk Müessesine Başvurulması sonucunda ödenen tazminatlarda gelir vergisi istisnası” konulu Özelgede iki hususa açıklık getirilmiştir;
- İş sözleşmesi feshedilen ve işe iade davası açabilmek için arabulucuya başvuran personel ile işverenin arabulucu nezdinde anlaşması sonucu söz konusu personele ödenecek sekiz aylık ücretini geçmeyen işe başlatmama tazminatının Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi kapsamında gelir vergisinden istisna olduğu,
- İş sözleşmesi feshedilmeden önce çıkış koşullarında mutabık kalınması için ihtiyari arabuluculuk müessesine başvurulması halinde ödenecek ek tazminatların; 4857 sayılı İş Kanununun 21 inci maddesine göre ödenen işe başlatmama tazminatı olarak değerlendirilmesi mümkün olmadığından, Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi kapsamında istisna edilmesinin mümkün olmadığına yönelik tespitlerdir.
Burada dikkat çekici olan ve dikkat edilmesi gereken iki husus bulunmaktadır;
- Arabuluculuk Başvurusu tarihinin İş Sözleşmesinin Feshinden Sonra Yapılmış olması;
Bu husus gerek gelir vergisi istisnasından faydalanılabilmesi için ve gerekse de arabuluculuk anlaşma tutanağının geçersizlik hükmü ile sakatlanmaması için en önemli koşullardan birisidir. Şöyle ki 4857 Sayılı İş Kanunu’nda iş sözleşmesini sona erdiren hukuksal olgular sayılmış olup “arabuluculuk anlaşma metni” bunlar arasında bulunmamaktadır. Arabuluculuk Anlaşma Metni zaten sona ermiş olan sözleşmenin tasfiye edilmesi ve tarafların hak ve alacaklarının belirlenerek ödeme tarihlerinin belirlenmesini sağlayan bir irade açıklaması belgesi niteliğindedir. Uygulamada özellikle karşımıza gelen en büyük problem işverenlerce arabuluculuk anlaşma metninin iş sözleşmesini de sona erdiren bir hukuksal araç olduğu düşüncesi ile hareket edilerek sözleşmeyi sona erdirecek başkaca bir işlem yapılmamasıdır.
Oysa iş sözleşmesinin;
- Fesih,
- İstifa,
- İkale,
- Belirli Süreli Sözleşmenin süre sonunda sona ermesi,
- Emeklilik,
- Ölüm
Ve benzeri nedenlerle ve hukuksal bir irade ile sona erdirilmiş olması aranan en önemli koşul olarak karşımıza çıkmaktadır. Hukuksal bir işlem ile sona erdirilmiş olan sözleşmeye ilişkin akabinde arabuluculuk görüşmelerinin başlatılması ve sona erme tarihi ile arabuluculuk süreninin başladığı tarih arasında en az 1 ya da 2 gün bulunması yapılacak işlemlerin geçerlilik denetiminden geçebilmesi ve vergisel anlamda sorun yaşanmaması için son derece önemlidir.
Nitekim ilgili özelgede de buna ilişkin bir tespitte bulunularak “İş sözleşmesi feshedilmeden önce ihtiyari arabuluculuk müessesine başvurulması halinde ödenecek ek tazminatların gelir vergisinden istisna tutulmayacağı” açık olarak ifade edilmiştir.
- Seçilecek İhtiyari Arabulucunun Adliye Arabuluculuk Listesine Kayıtlı bir Arabulucu olması gerekliliği;
İşe Başlatmama Tazminatının Gelir Vergisinden İstisna edilebilmesi için Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından aranan ikinci şart ise arabuluculuk başvurusunun “Dava şartı Arabuluculuk” kapsamında yapılmış olmasıdır.
İlgili özelge metninde bu durum “işe iade davası açabilmek için” vurgusu yapılarak ifade edilmiştir.
Dava Şartı Arabuluculuk Başvurusuna yönelik bu koşul tarafların kendi belirledikleri arabulucu üzerinden de sağlanabilmektedir.
Şöyle ki;
Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği’nin 24. Maddesinde tarafların belirleyecekleri arabulucunun da dava şartı başvuru kapsamında görev yapabileceği açıkça düzenlenmiştir.
İlgili maddede;
Dava şartı olarak arabuluculukta arabulucunun görevlendirilmesi
MADDE 24 – (1) Arabulucu, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu başkanlıklarına bildirilen listeden adliye arabuluculuk bürosu tarafından puanlama yöntemiyle belirlenir. Ancak tarafların listede yer alan herhangi bir arabulucu üzerinde başvuru sırasında anlaşmaları hâlinde taraflar veya tarafların imzasını taşıyan bir tutanakla beraber üzerinde anlaşılan arabulucu, durumu adliye arabuluculuk bürosuna bildirdiğinde bu arabulucu görevlendirilir. Dava şartı olan arabuluculuk ile ilgili uyuşmazlıklarda liste dışında bir arabulucu görevlendirilemez.
Dolayısı ile tarafların üzerinde mutabık kaldıkları bir arabulucu da eğer “adliye listelerine kayıtlı ise” ihtiyari arabulucu olarak “Arabulucu Belirleme Tutanağını” adliyeye sunmasının ardından kendisine yapılacak görevlendirme sonucunda bu dosyaya dava şartı kapsamında sonuçlandırabilecektir. Bu görevlendirmede arabulucu Tarafların imzaladıkları son tutanağı da Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın Arabulucu Portal Sistemine eklemek ile yükümlüdür.
Sonuç olarak işverenlerce yukarıda yer alan hususlara uygun şekilde yapılacak olan arabuluculuk anlaşma metinleri kapsamında ödenecek işe başlatmama tazminatları da gelir vergisinden istisna tutulacaktır.
Av. Arb. Eda Yakmaz Aydın
